Uitgaan van werkelijkheidsnabije en relevante leercontexten, leerling actief op zoek laten gaan én de leerkansen in de omgeving aanwenden, dragen bij tot betekenisvol leren. Het is bijzonder zinvol om in dit kader op niveau van de school of de scholengemeenschap een (digitaal) omgevingsboek op te bouwen met een overzicht van alle ontwikkelkansen.
Praktijkvoorbeeld: Het omgevingsspel is een variant op Trivial Pursuit. Het wordt doorheen het schooljaar door de leerlingen aangevuld na het verkennen van elementen in de omgeving. Het spel is een mooie aanvulling op het omgevingsboek en kan tijdens hoekenwerk gespeeld worden.
Praktijkvoorbeeld : De leerlingen bouwen aan de hand van verschillende materialen diverse maquettes van de eigen klas. Ze oriënteren zich in de maquette én in de klas. Nadien wordt van één maquette een plattegrond gemaakt. Door eerst zand over de maquette te strooien en vervolgens alle elementen van de maquette weg te nemen ontstaan een 'plattegrond'. Ze ontdekken ook hoe een gridsysteem op een plattegrond werkt.
Naast het inzetten op omgevingsonderwijs is het voor ruimte belangrijk dat doelen zoals ‘Kaartbegrip, oriëntatie- en kaartvaardigheid ontwikkelen’ en ‘Als vaardige voetganger of fietser de verkeersregels kennen en toepassen en de veiligheid van verkeerssituaties in de omgeving inschatten’ gerealiseerd worden in onderwijsarrangementen waarin ervaringskansen in authentieke situaties centraal staan. Met authentieke situaties bedoelen we situaties zoals die in het echte leven voorkomen of zinvolle, realistische opdrachten waarin de interactie een authentieke situatie benadert.
Praktijkvoorbeeld : De uitstap met de fiets naar het natuurreservaat wordt dankbaar aangegrepen om een aantal verkeersregels aan te brengen en in te oefenen. Op de kaart van de gemeente wordt de fietsroute verkend.
Elk onderwijsarrangement voor ruimte is doelgericht en vertrekt vanuit een focus met een aantal evalueerbare en/of observeerbare doelen en impliceert dat al van bij de voorbereiding van het onderwijsarrangement nagedacht wordt over de evaluatie van leerlingen.
Praktijkvoorbeeld : De leerlingen leggen in groepjes een vooraf bepaalde weg af in een voor hen bekende omgeving (school, schoolomgeving, gemeente, pretpark, dierenpark, bos ...). Ze maken hiervoor gebruik van verschillende routetechnieken. De voorbereiding van de oriëntatieloop gebeurt in 2 delen: (1) het uitstippelen en zelf verkennen van de route, (2) het aanleren van de verschillende routetechnieken. De evaluatie gebeurt via observatie door begeleiders met behulp van een beoordelingskaart, gevolgd door een individueel leergesprek door de leraar met de leerlingen.
In de evaluatiebox vind je inspirerende evaluatie-instrumenten om breed te evalueren, gestandaardiseerde proeven en gevalideerde toetsen.
Het is van belang om als leraar aandacht te besteden aan de taalontwikkeling van de leerlingen gedurende de hele dag, dus ook bij elke onderwijsarrangement in verband met tijd en ruimte. Taalgericht onderwijs is onderwijs waarin je, naast aandacht voor inhouden, ook voldoende en expliciet aandacht hebt voor taal.
Praktijkvoorbeeld : Water in de stad. Niets is alleen wit of zwart. Niets is alleen goed of slecht. Dat proberen we leerlingen bij te brengen wanneer we onze samenleving en de wereld rondom ons verkennen en onderzoeken. Om leerlingen hierin te ondersteunen leren we hen systeemdenken. In dit onderwijsarrangement over landschapselementen maken we daartoe gebruik van leermiddelen die de ontwikkeling van het verwerken van een schriftelijke boodschap stimuleert.
Thematiseren betekent het laten groeien van een stroom van betekenisvolle onderwijs-arrangementen rond een onderwerp uit de (leef)wereld van de kinderen. Die onderwerpen zijn levensnabij en nodigen leerling én leraar uit om — gedurende een bepaalde periode — intensief en actief een (nieuw) stukje wereld te verkennen, te onderzoeken, te grijpen en te begrijpen. Het aanbod vormt een samenhangend geheel van rijke ervaringskansen. De samenhang draagt ertoe bij dat leerlingen een gezamenlijk kader opbouwen om samen te spelen, leren, denken, onderhandelen en betekenis te geven. Leerlingen worden als het ware ondergedompeld en krijgen voldoende tijd en ruimte om vanuit hun identiteit en culturele context deel te nemen aan de wereld en die samen verder te onderzoeken. Bij ‘ Thematisch werken en belangstellingscentra ’ lees je hier mee over.
Praktijkvoorbeeld : De leerlingen ontdekken dat migratie speelt een rol bij de ontwikkeling van onze multiculturele samenleving. Ze komen tot dit inzicht aan de hand van opdrachten bij de trailer van de film van Nic Balthazar over jonge vluchtelingen 'Wij zijN mensen'.
Het leerplan stelt ook duidelijke cursorische inhouden voorop. De verschillende concepten en vaardigheden met betrekking tot ruimte dienen stap na stap opgebouwd te worden, aangepast aan het niveau van de leerlingen.
Ruimtekaders als maquette, plattegrond, verschillende soorten plannen en kaarten, atlas, kompas ondersteunen de opbouw van diverse concepten met betrekking tot ‘ruimte’.
Schoolafspraken rond ruimtekaders en verkeerskaders vereenvoudigen het werk van elke dag en daartoe reiken we hierbij alvast enkele inspirerende tools aan om aan de slag te gaan.
Op de Zill-site vind je inspirerende praktijkvoorbeelden in de Zill-bib.
De PRO.-site mens en maatschappij biedt jou wegwijzers naar:
· enkele belangrijke te operationaliseren principes bij het ontwerpen, uitvoeren en evalueren van onderwijsarrangementen
· informatie over de ontwikkeling van het tijdbegrip, ondersteund door het gebruik van tijdkaders, ruimtekaders en verkeerskaders
· informatie over leerlingen evalueren voor mens en maatschappij
Op de evaluatiebox basisonderwijs vind je ter illustratie evaluatie-instrumenten om breed te evalueren.